ترکیبات بدن - Body Composition

رشد یک فرایند تکاملی است که با تغییراتی در بدن به همراه جبران و تطابق مشخص می‌شود. مسائل ژنتیکی از پیش تعیین شده، مسائل هورمونی، تغذیه‌ای و محیطی این فرآیند را تحت تأثیر قرار می‌دهند. تعریف دقیق وضع تغذیه‌ای فرد بر اساس قد و وزن، تعریف دقیقی نیست زیرا مثلاً یک فرد چاق و یک فرد عضلانی هر دو وزن زیادی دارند و بر عکس در CF و سوء تغذیه، به علت احتباس آب، وزن بدن بیش از مقدار واقعی آن اندازه‌گیری می‌شود. BC با رشد مرتباً در حال تغییر است.

·  چربی: متغیرترین ترکیب بدن است و از بدو تولد تا 6 ماهگی به پیک می‌رسد. چربی در افراد مذکر بیشتر در بالای ناف و در مونث در زیر ناف تجمع می‌یابد. در شیر مادرخواران تجمع چربی کمتر است(Apple Shape) و (Pear Shape).

چاقی در اواخر کودکی و اوایل نوجوانی ارتباط مستقیمی با چاقی در سن بزرگسالی دارد. چاقی تنه‌ای و افزایش BMI نیز رابطه مستقیم با چاقی بزرگسالان دارد. علاوه بر مسائل ژنتیک، عوامل محیطی از جمله رژیم غذایی،‌ ورزش و نحوه زندگی یا Life Style نیز در بروز چاقی مؤثر می‌باشند.

·  آب بدن: در دوره جنینی میزان آن حداکثر است. یعنی حدود 88% ، در نوزاد ترم این مقدار به 75% و در 4 ماهگی به 60%‌ می‌رسد. در سال‌های اول عمر آب خارج سلولی (ECW) بیش از آب داخل سلولی (ICW) است. افزایش نسبت ECW به ICW یک پیش‌بینی کننده قوی مورتالیتی است و در مواردی چون سوء تغذیه، بعد از جراحی، کانسر وسپتی سمی افزایش می‌یابد.

·  مینرال- املاح معدنی: در طول زندگی استخوان همواره در حال تشکیل و جذب است. اسکلت در اواخر نوجوانی به ماچوریتی می‌رسد ضمن این که در طی سه سال اول عمر مرتباً به توده و دانسیتی اسکلت افزوده می‌گردد. در دانسیتی مینرال استخوان‌ها در استخوان سر بچه‌ها و نژاد سیاه بالاتر است. پیک تجمع مینرال در استخوان در دخترها در سنین قبل از 15 سالگی است که این امر اهمیت نیاز به کلسیم را در این جنس و در این سن نشان می‌دهد تا از بروز استئوپروز در سنین بالاتر جلوگیری گردد. همچنین فعالیت‌های ورزشی با تحمل وزن اثر مثبتی بر تجمع مینرال در استخوان‌ها دارد. چاقی به علت کاهش دانسیتی مینرال اسکلت سبب افزایش خطر شکستگی استخوان می‌شود.

·     عضلات: تخمین میزان توده عضلانی با آنتروپومتری دوربازو است. حدود یک دوم تا یک سوم پروتئین کل بدن در عضلات اسکلتی است. توده عضلانی در واقع بزرگ‌ترین قسمت توده نسج نرم است که با افزایش سن دچار آتروفی می‌شود که البته با ورزش منظم می‌توان این امر را به تعویق انداخت.

·     توده احشایی: با افزایش سن بعضی از ارگان‌ها از جمله کبد، طحال و کلیه‌ها آتروفی می‌شوند در حالی که پروستات، ریه و قلب هیپرتروفی می‌گردند. المان‌های خارج سلولی مثل Na  و Cl با افزایش سن کاهش و المان‌های داخل سلولی مثل K و Mg افزایش می‌یابند. رشد مغز از اواسط دوره جنینی تا 18 ماهگی بسیار سریع است اسیدهای چرب غیر اشباع که برای رشد مغز ضروری است در شیر مادر به وفور یافت می‌شوند.

·  Fat Free Mass: قسمت بدون چربی بدن شامل آب،‌ پروتئین، گلیکوژن و مینرال.

·  Fat Mass: توده چربی بدن شامل LBM + ترکیبات غیر چربی بافت آدیپوز

·     Lean Body Mass: LMB: قسمتی از بدن عاری از بافت آدیپوز.

·  تغییرات رشد: بین 30 – 16 هفته جنینی سرعت رشد طولی 12 – 10 سانتی‌متر در ماه است.

-       از هنگام تولد تا یک سالگی، 30–20 سانتی‌متر در سال

-       از سال دوم عمر 15-12 سانتی‌متر در سال

-       از سال سوم عمر 9-8 سانتی‌متر در سال

-       از5-4 سالگی 5/6 سانتی‌متر در سال

-       بعد از 5 سالگی تا بلوغ 6-5 سانتی‌متر در سال

پیک رشد بلوغ: دخترها از 12 سالگی 9 سانتی‌متر در سال و پسرها از 14 سالگی 10 سانتی‌متر در سال. قد نهایی بالغین برای مردها حدود 21 سالگی و برای زنان حدود 17 سالگی به دست می‌آید. در زمان تولد سرعت وزن‌گیری 9 کیلوگرم در سال است که در انتهای سال اول به 5/3 کیلوگرم در سال و در انتهای سال دوم 5/2 کیلوگرم در سال کاهش می‌یابد و سپس تا زمان بلوغ ثابت می‌ماند. تغییرات وزن بدن همیشه شامل هم چربی و هم FFM  است.

نحوه طبقه‌بندی ترکیبات بدن:‌به انحاء مختلف انجام شده است:

1)  در مدل اتمیک: اجزاء شیمیایی بدن به اکسیژن،‌ کربن، هیدروژن، سدیم، پتاسیم، ازت و کلسیم تقسیم شده‌اند.

2)  در مدل مولکولار: مینرال، پروتئین، چربی و آب.

3)  در مدل سلولار: چربی، جامدات خارج سلولی، مایعات خارج سلولی و توده سلولی

4)  در مدل فانکشنال: عضلات، چربی، استخوان، خون و سایر بافت‌ها

5)  بالاخره مدل کل بدن یا Whole body که شامل سایز و فرم و مشخصات فیزیکی بدن می‌باشد.

روش‌های اندازه‌گیری BC : از روش‌های مختلفی برای بررسی BC استفاده می‌شود که عملی‌ترین، غیر تهاجمی‌ترین و سریع‌ترین آن‌ها آنتروپومتری است. مهم‌ترین اندکس‌های مورد بررسی در این روش: قد، وزن، ضخامت چین پوستی (Skin Fold)، دور بازو، ران، کمر، هیپ و BMI (وزن به قد به توان 2) می‌باشند. ضخامت چین پوستی بازو برای تخمین چربی (Fat Mass) و ضخامت دور بازو برای تخمین توده عضلانی (Lean body Mass) به کار می‌رود. البته در افراد بسیار چاق یا در حضور ادم نمی‌توان به درستی از این روش‌ها استفاده نمود.

خلاصه: در حین رشد Body composition تغییر می‌کند. آب FFM  کاهش یافته، پروتئین، پتاسیم و مواد معدنی افزایش می‌یابند لذا دانسیته اسکلت و FFM افزایش می‌یابد. در طول عمر توده چربی به وراثت، تغذیه و سبک زندگی وابسته است. تخمین چربی بدن کمک می‌کند تا از بروز چاقی به طور زودرس پیشگیری کرده یا به موقع آن را درمان کنیم.

منبع‌ : دکتر فرزانه معتمد ، متخصص اطفال