ارزیابی احادیث طبّی از نگاه شیخ صدوق

بزرگ محدثان شیعه ، محمّد بن علیّ بن بابویه قمی ، معروف به صدوق احادیث طبّی را به گونه ای ارزیابی می کند که جز در موارد خاص ، نمی توان به آنها اعتماد کرد . وی می نویسد : عقیده ما درباره اخبار و احادیثی که درباره طب رسیده ، آن است که این احادیث ، بر چند گونه اند :

ـــ برخی از آنهابا نظر بهآب و هوای مکّه و مدینه گفته شده اند و به کار بستن آنها در دیگر شرایط آب و هوایی ، درست نیست ؛

ـــ برخی از آنها معصوم (ع) بر پایه آنچه از حال و طبع سؤال کننده می دانسته ، پاسخ داده و از همان موضع ، فراتر نرفته است ؛ چه این که امام بیش از آن شخص به طبع وی آگاهی داشته است؛

ـــ برخی از آنها را مخالفان ، با هدف زشت نمایاندن چهره مذهب در نگاه مردم در میان احادیث گنجانده اند ؛

ـــ برخی از آنها را مخالفان ، با هدف زشت نمایاندن چهره مذهب در نگاه مردم در میان احادیث گنجانده اند ؛

ـــ در برخی از آنها بخشی از حدیث حفظ شده و بخشی دیگر از آن ، فرآموشی است؛

امّا آنچه درباره عسل روایت شده که درمان هر دردی است ، روایتی است صحیح و معنایش نیز این است که عسل ، شفای هر بیماری ای است که از برودت طبع برخیزد .

« آنچه نیز درباره استنجا به آب سرد برای مبتلایان به بواسیر رسیده ، در موردی است که بواسیرشخص ، از حرارت طبع ، سرچشمه گرفته باشد .

آنچه هم در مورد بادنجان و درمانگر بودن آن روایت شده ، ناظر به هنگام رسیدن خرما و در مورد کسانی است که خرما می خورند ،نه ناظر به دیگر اوقات .

در نهایت باید گفت : آنچه در مورد درمان درست بیماری از امامان (ع) رسیده ، مضمون آیات و سوره های قرآن و یا دعاهایی است که به حکم سندهای قوی و طرق صحیحی که به واسطه آنها به ما رسیده اند ، پذیرفته خواهند شد» (الاعتقادات ،صدوق ، 115 ، بحارالأنوار ،ج 62 ، ص 74)

بر اساس این ارزیابی ، تنها بخشی از احادیث طبّی را می توان در اختیار افراد خاصّی که آن احادیث مربوط به آنهاست ، قرار داد و سایر احادیث طبّی راباید کنار گذاشت و تنها احادیثی که میتوانند در اختیار عموم مردم قرار گیرند ،احادیث صحیحی است که مردم را به درمان از طریق دعا و استشفا به آیات قرآنف دعوت کرده اند .

به نظر میرسد که هرچند سخن شیخ صدوق از نظر اصولی صحیح است ، چون غالبا" احادیث طبّی ، فاقد سندند و زمینه جعل در آنها به طور جدّی وجود دارد ؛ لیکن حاصل این گونه ارزیابی ، بی بهره شدن مردم از بخشی از ذخایر علمی اهل بیت (ع) خواهد بود ؛ زیرا ضعف سند ، بی تردید ، نشانه عدم صدور حدیث نیست ، چنان که درستی سند ،نمی تواند دلیل صدور قطعی آن باشد . از سوی دیگر ،قضاوت درباره این که شماری از درمان هایی که در احادیث آمده ، ویزه افراد خاصّ است نیز کار آسانی نیست.

بنابراین ، نه می توان همه این احادیث را به عنوان رهنمود های پیشوایان دین در امر پزشکی در اختیار عموم گذاشت ، و نه می توان به طور کلّی آنها را کنار زد و از کتب حدیثی حذف کرد . پس چه باید کرد ؟