عوامل محیطی و شیوه زندگی و شیوع چاقی کودکان (کودکان چاق)

شیوع چاقی کودکان در طی دهه اخیر در سراسر دنیا افزایش چشمگیری پیدا کرده است به‌طوری که بیش از 22 میلیون از کودکان زیر 5 سال از افزایش وزن رنج می‌برند. مطالعات متعدد درباره عوارض چاقی و زمینه‌های فیزیولوژیک چاقی صورت گرفته است ولی درمان چاقی کودکان در موارد متعددی نامؤثر بوده است. با عنایت به پیشرفت سریع شیوع چاقی در جوامع با پایه ژنتیکی ثابت/ تأثیر عوامل محیطی و شیوه زندگی مورد تاکید بیشتری قرار گرفته است. این مقاله سعی می‌کند که به بررسی عوامل محیطی بپردازد.

 پرخوری و چاقی مادران در دوران حاملگی با توجه به انتقال بیشتر مواد غذایی از جفت عامل مهمی در افزایش اشتهای کودک و نیز ابتلا به چاقی کودک دارد. از طرف دیگر عدم دسترسی به مواد غذایی به میزان کافی در دوران حاملگی همچنین می‌تواند باعث افزایش احتمال ابتلا به چاقی کودک گردد. به همین دلیل گفته می‌شود جوامع در حال گذار تغذیه‌ای ریسک ابتلا به چاقی بیشتر می‌باشد. لذا برای پیشگیری از چاقی کودکان کنترل وضعیت مادران حتی قبل از لقاح توصیه می‌شود.

نوزادانی که شیر خشک دریافت می‌کنند به علت تغییرات احتمالی فیزیولوژیک در اثر عوامل موجود در شیر مادر و یا عوامل روانی از قبیل تحریک نوزاد برای کنترل غذای دریافتی احتمال ابتلا به چاقی بیشتر می‌باشد. عدم تحرک فیزیکی که ناشی از زندگی صنعتی امروزه است از علل مهم چاقی کودکان می‌باشد. مطالعات اپیدمیولوژیک نشان داده است که کودکانی که فعالیت بدنی کمتری دارند و نیز تلویزیون بیشتر نگاه می‌کنند از افزایش وزن بیشتری رنج می‌برند. مطالعات مداخله‌گر نشان داده است که ریسک چاقی با یک ساعت فعالیت متوسط تا شدید به میزان 10 درصد کاهش می‌یابد در حالی که با هر ساعت نشستن در برابر تلویزیون این ریسک تا 12 درصد افزایش می‌یابد. مطالعات آینده‌نگر نشان داده است که میزان فعالیت بدنی رابطه معکوس با تغییرات BMI در دختران دارد در حالی که زمان صرف شده در برابر مدیا (تلویزیون- ویدئو و بازی‌های ویدئویی و کامپیوتری) ارتباط مستقیم با تغییرات BMI در هر دو جنس دارد. در هر حال اطلاعات کمی در مورد اثرات جنبه‌های کیفی فعالیت بدنی از قبیل تکرر و شدت فعالیت بر سلامتی و نیز ترکیب بافت چربی وجود دارد.

علاقه زیادی در مورد اثرات تماشای تلویزیون بر افزایش وزن وجود داشته است. تماشای تلویزیون نه تنها باعث افزایش وزن به علت عدم تحرک می‌شود بلکه به علت افزایش غذای دریافتی بدون توجه باعث چاقی می‌شود. علاوه بر این آگهی‌های تلویزیونی نیز باعث اثرات سوء بر رژیم غذایی کودکان در بقیه زمان‌های روز می‌شود. گفته می‌شود کودکان آمریکایی و انگلیسی در معرض 10 تبلیغ ماده غذایی در ساعت در هنگام دیدن برنامه‌های تلویزیون هستند که بیشتر آن‌ها Fast foods- نوشیدنیهای حاوی شکر و غلات صبحانه حاوی شکر فراوان می‌باشند.

متاسفانه علاوه بر این مطالعات نشان داده است که غذا خوردن در هنگام دیدن تلویزیون ارتباط معکوسی با میزان خوردن مواد غذایی مفیدی که معمولا در تبلیغات وجود ندارد (از قبیل میوه و سبزیجات) دارد.

مطالعات متعددی به اثرات نوشیدنی‌های حاوی شکر با توجه به افزایش بی‌رویه مصرف آن توسط کودکان پرداخته است. مطالعات اپیدمیولوژیک نشان می‌دهد که در کودکانی که از این نوشیدنی‌ها استفاده می‌کنند در طول روز به میزان 10 درصد بیشتر از کودکانی که این نوشیدنی‌ها را استفاده نمی‌کنند انرژی دریافت می‌نمایند. علاوه بر این مطالعات آینده‌نگر نشان از افزایش ریسک چاقی به میزان 60% در کودکان دوره راهنمایی به ازای افزودن یک وعده دریافت این نوشیدنی‌ها دارد. گفته می‌شود که این نوشیدنی‌ها باعث افزایش دریافت انرژی خواهد شد که این می‌تواند به علت بالا بودن Glycemic Index و عدم کنترل اشتها و از طرف دیگر به علت مصرف کمتر انرژی برای هضم و جذب مواد غذایی نسبت به جامدات باشد.

Portion size : مطالعات کمی در این زمینه انجام شده ولی در یک مطالعه نشان داده شده است که کودکان بزرگتر از 5 سال وقتی حجم بیشتری از مواد غذایی به آنها ارائه می شود انرژی بیشتری دریافت می کنند در حالیکه کودکان کوچکتر حجم غذای ارائه شده تاثیری در میزان انرژی دریافتی ندارد که حاکی از اهمیت اثرات محیطی با افزایش سن است .

Fast foods :  مصرف این نوع غذاها شیوع پیش رونده‌ای در کشورهای توسعه یافته و یا در حال توسعه داشته است. اگر چه مطالعه‌ای به اثرات مخرب این نوع غذاها در کودکان نپرداخته است ولی این نوع غذاها حاوی مقادیر قابل توجهی چربی‌های اشباع شده و اسیدهای چرب Trans وHigh Glycemic Index و با غلظت انرژی فراوان و همچنین بزرگ بودن Portion این نوع غذاها می‌توان انتظار داشت که چه اثر مخربی بر روی ریسک فاکتور بیماری‌های قلبی عروقی و نیز دیابت خواهد داشت. مطالعات در نوجوانان و بزرگسالان و همچنین نشان از افزایش ریسک چاقی به علت مصرف بی‌رویه Fast Food دارد.

عوامل خانوادگی:‌ روابط والدین و کودکان نیز بر کنترل وزن تاثیر بسزایی می‌تواند داشته باشد. در زندگی‌های امروزه شهرنشینان امکان غذا خوردن در رستوران‌ها و تنوع غذایی از یک طرف و مشغولیت فراوان با برنامه‌های تلویزیونی و بازی‌های کامپیوتری از سوی دیگر افزایش یافته است. مطالعات نشان داده است که کودکان تمایل به دریافت انرژی بیشتری در هنگام غذا خوردن در رستوران دارند. که می‌تواند به علت بالا بودن حجم غذا- تنوع مواد غذایی و نیز بالا بودن Energy density در غذای رستوران‌ها باشد. قرار دادن تلویزیون در اتاق بچه‌ها نیز میزان تلویزیون دیدن را تا 38% در روز افزایش می‌دهد. در مقابل غذا خوردن به همراه خانواده اثرات مطلوبی هم بر انتخاب نوع مواد غذایی و هم بر کم نمودن زمان تماشای برنامه‌های تلویزیونی دارد. حمایت خانوادگی نیز می‌تواند به افزایش فعالیت فیزیکی کودکان بینجامد و جای تعجب نیست که کودکان و نوجوانانی که از عدم توجه والدین رنج می‌برند و یا دچار افسردگی هستند احتمال بیشتری برای چاقی دارند.

رژیم غذایی نامرتب: رژیم غذایی نامرتب و عدم مصرف صبحانه از مشکلاتی است که در جوامع پیشرفته به ویژه در کودکان شیوع روز افزونی یافته است. محققین ژاپنی نیز به ارتباط رژیم غذایی نامرتب و شیوع چاقی در کودکان پی برده‌اند. اگر چه آن‌ها مکانیسم مشخصی برای آن ذکر نکرده‌اند. مطالعات مداخله‌گر گروه ما نشان داد که رژیم غذایی نامرتب و حذف صبحانه می‌تواند اثرات مخرب بر انرژی سوخت و ساز و نیز میزان انرژی دریافتی در کوتاه مدت خواهد داشت که در صورت باقی ماندن این اثر در طولانی مدت افزایش وزن و چاقی رخ خواهد یافت.

نتیجه:‌ نتایج مطالعات نشان از اهمیت عوامل محیطی و شیوه زندگی در شیوع روز افزون چاقی کودکان دارد. برای کنترل این اپیدمی مطالعلت مداخله گر در کودکان همراه با تغییرات رژیم غذایی –تغییر رفتار و شیوه زندگی به همراه افزایش فعالیت بدنی توصیه می گردد.

برای کنترل این اپیدمی مطالعات مداخله‌گر در کودکان همراه با تغییرات رژیم غذایی- تغییر رفتار و شیوه زندگی به همراه افزایش فعالیت بدنی توصیه می‌گردد./