کوتاهی قد و عوامل مؤثر بر آن (۴)

بی تحرکی عامل جهت کوتاهی قد :

انسان موجودی متحرک است و لازمه سلامت و رشد طبیعی استخوان ها فعالیت و حرکت عضلانی است . بررسی ها ثابت کرده است اگر عضله ای دچار تحرک و فعالیت نباشد استخوان مربوطه دچار نقصان و کوتاهی می شود . این موضوع در مورد کودکانی که دچار فلج اطفال هستند به خوبی مشخص شده است.

در این بیماری با توجه به گرفتاری یک طرفه عضلات ، استخوان طرف مبتلا نیز به طور قابل ملاحظه ای کوتاه تر است . این مسئله به خوبی مشخص می کند که هنگامی استخوان و صفحات رشد می توانند به حداکثر ظرفیت رشد برسند که بافت های اطراف نیز چنین ظرفیتی پیدا کرده باشند .

فعالیت و تحرک عضلانی در توانایی بدن جهت ساختن پروتئین تأثیر به سزایی دارد این موضوع به این طریق ثابت شده است که میزان ازت دفع شده در ادرار در افراد بستری در بیمارستان و همچنین سالخوردگان حتی با تغذیه کافی پروتئین بیشتر است و این نشان دهنده تحلیل پروتئین نسوج بدن می باشد .

عضلات با فعالیت بیشتر می توانند تغذیه و رشد بهتری داشته باشند و بالطبع هنگامی که تغذیه بافت عضلانی بهتر باشد استخوان ها که اکثرا از شریان های عضلات اطراف تغذیه می شوند رشد بهتری خواهند داشت .

بررسی های علمی نشان داده است که عضلات در طول زندگی جنینی در رشد استخوان تأثیر کمی دارند ولی پس از تولد فعالیت زیاد عضلانی باعث افزایش طول و قطر استخوان ها می شود . بنا بر این یکی از روش های مؤثر در جهت رشد بافت استخوان ها و جلوگیری از کوتاهی قد تقویت عضلات می باشد .

ü          اختلالات صفحه رشد :

در طول سال هایی که کودک رشد می کند در انتهای استخوان های بلند مثل استخوان ران یا ساق پا در ناحیه صفحه رشد در اثر عوامل مختلفی ممکن است دچار اختلال رشد شوند این عوامل عبارتند از : ضربه ،‌ شکستگی های صفحه رشد ،‌عفونت استخوانی ، سوء تغذیه ،‌اختلالات مادرزادی و یا افزایش یا کاهش هورمون ها که هر کدام از این عوامل می توانند به نحوی واکنش های مربوط به رشد را دچار اختلال کرده و حتی می توانند در صورت پیشرفت ،‌ رشد استخوانی را متوقف کنند .

یکی از عوامل مهم شکستگی های صفحه رشد می باشد . شواهد موجود نشان می دهد که شکستگی های صفحه رشد استخوان های بلند اندام ها بر روی رشد قد اثر مستقیم دارد . این نوع شکستگی معمولا در ضعیف ترین نقطه استخوانی شدن صفحه رشد اتفاق می افتد و حالات مختلفی ممکن است رخ دهد . این شکستگی ها معمولا دارای پیش آگهی خوبی است ولی اگر مراقبت های صحیح نباشد و شکستگی به درستی جا نیفتد ممکن است با عوارض زیادی همراه باشد که از مهم ترین آن ها می توان به بسته شدن زودرس صفحه رشد و کوتاهی اندام مبتلا اشاره کرد و همچنین این نوع شکستگی می تواند باعث تغییر شکل اندام و انحراف آن به داخل یا خارج شود .

ü          اختلالات هورمونی :

§    هورمون رشد :

یکی از هورمون های مؤثر در رشد بدن هورمون رشد می باشد که نقش آن تنظیم رشد کودکان از زمان تولد تا پایان بلوغ جنسی می باشد . در صورت فقدان کامل هورمون رشد قد تا حدود 30 تا 50 درصد میزان طبیعی کاهش می یابد . این هورمون از غده هیپوفیز ترشح می شود .

هورمون رشد جزء اولین هورمون هایی است که در ضایعات هیپوتالاموس و هیپوفیز کاهش می یابد و کمبود این هورمون قبل از سن بلوغ باعث کوتولگی یا نانیسم می گردد . در بالغین اثرات کمبود هورمون رشد به خوبی مشخص نشده است ولی می تواند کم کاری هیپوفیز و کمبود هورمون رشد به مرگ و میر ناشی از بیماری های قلب و عروق کمک کند ولی در این افراد سرطان کمتر مشاهده می شود .

در بیماران دیابتی که دچار کمبود هورمون رشد هستند نیاز به انسولین کمتر است .

امروزه مشخص گردیده است کمبود هورمون رشد در کودکان به علت کمبود هورمون های آزاد کننده هیپوتالاموس می باشد که با اثر مثبت خود می تواند میزان هورمون رشد را افزایش دهد .

افزایش هورمون رشد در کودکان قبل از بسته شدن صفحات رشد منجر به عارضه ای به نام ژیگانتیسم یا غول آسایی می شود . در این افراد رشد و بزرگ شدن استخوان ها و بافت های نرم باعث بزرگی اندازه دست و پا و صورت می گردد . در صورتی که هورمون رشد پس از بسته شدن صفحات رشد افزایش یابد منجر به عارضه ای به نام آکرومگالی می گردد که بیماری مزمن همراه با افزایش رشد قطری استخوان ها و بافت نرم می باشد .

شیوع آکرومگالی در میانسالی می باشد . این بیماران دچار افزایش متابولیسم هستند و دارای علائمی از قبیل ضعف عضلانی ، درد مفاصل ، ‌سر درد و عوارضی از این قبیل می باشند .

§     هورمون تیروئید :

بر خلاف هورمون رشد در صورت فقدان کامل هورمون تیروئید رشد قد کاملا متوقف می شود پس لازمه یک رشد طبیعی وجود مقدار کافی هورمون تیروئید می باشد . هورمون های تیروئید با اثر مستقیمی که بر سوخت و ساز سلول ها اعمال می کنند فعالیت آن ها را تنظیم می نمایند و در غیاب هورمون های تیروئید هورمون رشد نیز کمتر ترشح می گردد .

§     هورمون های جنسی :

تا قبل از بلوغ رشد قد در حدود 5 سانتی متر در سال ثابت است ولی با شروع بلوغ میزان رشد سالانه قد به 7 تا 8 سانتی متر افزایش می یابد .

افزایش بافت استخوانی به علت عمل هورمون تستوسترون و رسوب املاح کلسیم سبب رشد استخوان ها می شود .

تزریق تستوسترون در کودکان و نوجوانان سبب افزایش قد می شود ولی ادامه تزریقات سبب بسته شدن زودرس اپی فیزهای استخوانی شده و در نهایت قد نسبت به حالت طبیعی کوتاه تر می شود .

تستوسترون مانند هورمون رشد سبب افزایش ساخت پروتئین در بدن می شود .

هورمون های جنسی مردانه و زنانه بیشترین اثر خود را جهت رشد بدن در دوران بلوغ اعمال می کنند .

رشد سریع بدن در دوران بلوغ به خصوص در دخترها مربوط به هورمون های جنسی می باشد . هورمون های زنانه به خصوص استروژن به میزان کم باعث تحرک رشد و به مقدار زیاد مهار کننده رشد می باشند. هورمون های جنسی مردانه اثر تحریکی مستقیم بر روی رشد و نمو استخوان و غضروف دارد .

§     انسولین :

قبل از تولد انسولین مهم ترین هورمون برای رشد جنین است و پس از تولد به همراه هورمون رشد نقش مهمی در رشد بدن دارد .

انسولین علاوه بر تأثیری که در متابولیسم قندها دارد نقش زیادی در متابولیسم سازنده دارد که شامل تحریک تولید پروتئین و تقسیمات سلولی می باشد .

این موضوع به این طریق ثابت شده است که نوزادانی که از مادران دیابتی متولد شده اند دارای رشد زیادتری هستند که به علت وجود انسولین در پلاسمای خون جنین می باشد .

به هر حال انسولین در غلظت های پایین در برخی از گروه های سلولی اثر تحریک کنندگی رشد را دارد و در کمبود آن رشد دچار اختلال می شود .