به مقدار کافی چربی بخورید

چربی‌ها و روغن‌های خوراکی نقش مهمی ‌در تغذیه انسان دارند و بررسی‌های وسیعی در مورد اثر و نقش آنها در سلامت انسان صورت گرفته است. بدیهی است مقدار کافی چربی در رژیم غذایی برای حفظ سلامتی ضروری است، ولی از سوی دیگر دریافت زیاد چربی از طریق رژیم غذایی خطر بروز برخی از بیماری‌های غیرواگیر مرتبط با تغذیه، از جمله بیماری قلبی‌عروقی، سرطان و چاقی را افزایش می‌دهد.

در دهه اخیر اگرچه استانداردهای زندگی بهبود یافته و دسترسی به مواد غذایی و خدمات بهداشتی افزایش یافته است، اما پیامدهای منفی از جمله الگوی غذایی نامناسب، کاهش فعالیت بدنی و افزایش مصرف دخانیات را به دنبال داشته که این مساله به افزایش بیماری‌های مزمن مرتبط با غذا به ویژه در جوامع فقیر منجر گردیده است.

از تغییرات نامطلوب در رژیم غذایی می‌توان به افزایش انرژی دریافتی از غذای مصرفی (افزایش مصرف چربی و شکر)، دریافت چربی‌های اشباع (افزایش مصرف روغن‌های جامد) و کاهش دریافت میوه و سبزی اشاره کرد.

برخی از مطالعات نشان داده‌اند که با بهبود شیوه زندگی از جمله رژیم غذایی و فعالیت بدنی می‌توان مانع بروز 80 درصد از بیماری‌های قلبی‌عروقی، 90 درصد از دیابت نوع دوم و 30 درصد از انواع سرطان‌ها گردید.

به عنوان مثال در کشور ژاپن کاهش نمک دریافتی موجب کاهش سطح فشار خون گردیده و تغییر در نوع روغن مصرفی برای پخت مواد غذایی (روغن سویا به جای روغن نخل) کلسترول سرم را به میزان 15درصد کاهش داده است.

در چند دهه گذشته تحرک و فعالیت‌ بدنی در جوامع شهری و متعاقب آن در جوامع روستایی کاهش یافته است. کاربرد ماشین و مکانیزاسیون به گونه‌ای غیرقابل کنترل، تحرک انسان‌ها را کاهش داده است، در حالی که میزان دریافت غذا تغییری نکرده و حتی در جوامع شهری بیشتر نیز شده است. استفاده از انواع سس‌های چرب، غذاهای آماده مانند ساندویچ‌ها که اغلب با نان سفید (بدون سبوس) تهیه می‌شوند و یا پیتزاها که بسیار چرب هستند، دریافت کالری را بالا برده است و این عدم تعادل در دریافت و مصرف انرژی، بیش از پیش به این مشکل دامن می‌زند. بنابراین بهبود شیوه زندگی از جمله اصلاح رژیم غذایی مانند کاهش دریافت چربی ها به ویژه روغن‌های جامد و ... یک راهکار اساسی برای پیشگیری و کنترل برخی از بیماری‌های غیرواگیر مرتبط بـــا رژیــم غذایی است.

چربی‌های رژیم غذایی و بیماری‌های قلبی‌عروقی

نتایج مطالعات مختلف نشان داده‌اند در کشورهایی که دریافت روغن‌های جامد، لبنیات پرچرب، کره، مارگارین و چربی‌های موجود در گوشت قرمز و فرآورده‌های گوشتی بالاست، مرگ و میر ناشی از بیماری‌های قلب و عروق نیز بالاست.

همچنین شیوع پایین بیماری‌های قلبی‌عروقی در کشورهای مدیترانه‌ای را ناشی از مصرف روغن زیتون (که حاوی اسیداولئیک بالاست) می‌دانند، ولی علاوه بر اثر حفاظتی این اسید چرب، سایر عوامل از جمله مصرف میوه‌ها و سبزی‌ها در برنامه غذایی روزانه نیز در کاهش شیوع بیماری‌های قلبی‌عروقی در کشورهای مدیترانه‌ای موثر بوده‌اند.

اسیدهای چرب امگا-3 که به مقدار زیاد در ماهی‌های چرب مانند ساردین، سالمون، ‌هالیبوت، ماهی خال‌مخالی و قزل‌آلا وجود دارند، سطح تری‌گلیسیریدهای خون را پایین می‌آورند. از سوی دیگر رژیم‌های غذایی غنی از اسیدهای چرب امگا-3 ممکن است غلظت کلسترول خون را پایین بیاورد، اما جایگزین کردن کامل آنها به جای چربی‌های اشباع به علت اکسیداسیون سریع آنها مطلوب نیست.

نتایج تحقیقات مختلف نشان داده است که مصرف ماهی به میزان 2 تا 4 بار در هفته خطر بروز بیماری‌های قلبی‌عروقی را به میزان 30 درصد کاهش می‌دهد. از سوی دیگر دریافت زیاد اسیدهای چرب ترانس (مارگارین، روغن‌های نباتی جامد، کره و چربی‌های موجود در شیرینی‌ها و غذاهای ســـرخ‌کـــرده و آماده) با افزایش بیماری‌های قلب و عروق در ارتباط است.

کلسترول رژیم غذایی (گوشت قرمز، لبنیات، زرده تخم‌مرغ و چربی‌های حیوانی) موجب افزایش سطح کلسترول خون و درنهایت آترواسکلروز (سخت شدن و تنگ شدن دیواره سرخرگ‌ها) می‌شود.

نقش چربی‌ها در بروز سایر بیماری‌های مزمن

مصرف زیاد چربی‌ها در برنامه غذایی روزانه علاوه بر اینکه خطر بروز بیماری‌های قلبی‌عروقی را افـــزایش می‌دهند، با بروز برخی از بیماری‌های مزمن دیگر نیز مرتبط هستند. چربی موجود در رژیم غذایی یکی از عوامل غذایی موثر در پیشرفت چاقی و دیابت نوع دوم (غیروابسته به انسولین) است.

یافته‌های مطالعات اپیدمیولوژیک، ارتباط مستقیم بین دریافت چربی بالا یا مصرف چربی حیوانی و افزایش خطر سرطان روده بزرگ ، رکتوم، پروستات و سرطان پستان پس از یائسگی را نشان داده است. برخی از مطالعات نیز وابستگی بین سرطان پروستات و مصرف مواد غذایی پرچرب به ویژه چربی‌های حیوانی و گوشت قرمز را تایید کرده است. همچنین برخی از تحقیقات نیز ارتباط قوی بین مقدار انرژی تامین شده از چربی‌های اشباع و خطر سرطان پروستات را نشان داده‌اند. از سوی دیگر مصرف روغن زیتون (اسید اولئیک) خطر سرطان پستان در زنان را کاهش داده است.