ساخارین اولین قند مصنوعی بود که به طور تصادفی توسط شیمیدانی به نام فالبرگ، هنگامی که وی روی یک ماده نگهدارنده غذایی جدید کار میکرد، کشف شد. در طی جنگ جهانی دوم به دلیل کوپنی شدن شکر میزان مصرف ساخارین افزایش پیدا کرد و تا سال 1917 ساخارین در آمریکا و بعد از آن در اروپا نیز استفاده شد.
در سال 1960 نتایج تحقیقات نشان داد که ساخارین در موش سبب ایجاد سرطان میشود. نتایج تحقیقات بعدی تایید کننده افزایش بروز سرطان مثانه در موشها بود و پس از آن FDA مصرف آن را محدود نمود و در سال 1977 مصرف آن در کانادا نیز ممنوع شد. ولی نتایج تحقیقات بعدی ایجاد سرطان در انسان را به اثبات نرساندساخارین 300 برابر شیرینتر از شکر بوده و بر خلاف شکر کالری کمی داشته و سبب افزایش قند خون نمیشود. تولید ساخارین آسان بوده، در مقابل حرارت پایدار میباشد. ولی بزرگترین عیب آن، نقشش در ایجاد سرطان مثانه در موش است. منتهی در انسان از نظر کارسینوژنیسیته (سرطانزایی) بیخطر تشخیص داده شده است. ولی طبق دستور FDA در آمریکا کلیه ترکیبات حاوی ساخارین باید داری هشدار فوق باشند که این ترکیب حاوی ساخارین بوده و در موشهای آزمایشگاهی سبب سرطان میشود علت ایجاد سرطان در موش، واکنش شیمیایی ایجاد شده با ترکیبات خاص موجود در ادرار موش است. ولی ادرار انسان فاقد این ترکیبات است. به دلیل ایجاد سرطان مثانه در مادر و جنین در حیوانات آزمایشگاهی بهتر است زنان در دوران بارداری از آن مصرف نکنند
آسپارتام
دومین قند مصنوعی بود که در سال 1965 توسط شیمیدانی به نام جیمز شالتر کشف گردید. مصرف آسپارتام در سال 1981 توسط FDA تایید و پس از آن در سال 1996 در کلیه نوشابهها و غذاهایی مانند شربت ها، سس، سالاد و بعضی از تنقلات استفاده شد
آسپارتام 180 تا 200 برابر شیرینتر از شکر بوده و تولید آن آسان است. ولی در برابر حرارت پایدار نبوده و در اثر حرارت دیدن، خاصیت شیرینی خود را از دست میدهد. آسپارتام در مقادیر زیاد در موش تومور مغزی ایجاد میکند، ولی در لیست کارسینوژنهای انسانی قرار ندارد. مصرف مقادیر متوسط آسپارتام در دوران بارداری ایمن میباشد
با این حال آسپارتام دارای عوارض بسیار زیادی است که مصرف آن را محدود مینماید از جمله: حملات پانیک که یک عارضه شایع ناشی از مسمومیت با این قند است، تشنج، صرع، گیجی، میگرن، سردرد شدید، از دست دادن حافظه، اختلالات تکلم به صورت تکلم بریده بریده، بیحسی انتهاها، خستگی مزمن، بیخوابی، تحریکپذیری، فوبیا (ترس مرضی)، تغییرات تشخیصی واضح، تاکیکاردی، واکنشهای آسمی، درد قفسه سینه، افزایش فشارخون، تهوع و استفراغ، اسهال، دردهای شکم، بلع دردناک، خارش، کهیر و سایر واکنشهای آلرژیک، افزایش یا کاهش قند خون، اختلالات قاعدگی، اختلالات جنسی، کاهش میل جنسی در مردان، سوزش ادرار، افزایش تشنگی، افزایش وزن، ادم، نازک شدن موها، ریزش مو، درد مفاصل، تومور مغزی تایید شده در حیوانات و مرگ.
مصرف آسپارتام بیماریهای زیر را تشدید کرده یا علائم آنها را تقلید میکند: فیبرومیالژی، آرتریت، اسکلروز مولتیپل، پارکینسون، لوپوس اریتماتو، حساسیت به مواد شیمیایی، دیابت و مشکلات ناشی از آن، آلزایمر، نقص های هنگام تولد، سندرم خستگی مزمن، لنفوم، بیماری لایم، بیماری اختلال در توجه، بیماریهای پانیک، افسردگی و سایر بیماریهای روانی.
آسه سولفام پتاسیم
سومین قند مصنوعی که در سال 1967 کشف شد آسه سولفام پتاسیم بود. مصرف آن در سال 1992 در آدامس و خشکبار و در سال 1998 در مایعات توسط FDA تایید شد. آسه سولفام ماده بی ضرری بوده و در حرارت بالا تخریب نمی شود. عمر نیمه طولانی حدود 3 تا 4 سال دارد و تاکنون گزارشی از بروز کانسر به هنگام مصرف آن داده نشده است.
• ساخارین و آسه سولفام پتاسیم بدون هضم از دستگاه گوارش عبور میکنند. ساخارین در بدن تجزیه نمیشود و با DNA واکنش نشان نمیدهد و در واقع فاقد دو مشخصه کارسینوژن های کلاسیک است. ولی آسپارتام در بدن به سه جزء فنیل آلانین (50%)، آسپارتیک اسید (40 %) و متانول (10%) تجزیه میشود.
• فنیل آلانین و آسپارتیک اسید به وسیله آنزیمهای معده و روده متابولیزه میشوند، ولی متانول جهت سم زدایی به کبد منتقل میشود. اگر چه متانول بسیار سمی است، ولی میزان تولید آن در نتیجه مصرف آسپارتام ناچیز و حدود 10 % وزن آسپارتام مصرفی میباشد. لذا اثر آن در بدن قابل چشم پوشی است.
• یکی دیگر از مشکلات مصرف آسپارتام، تولید فنیل آلانین است. در افراد طبیعی فنیل آلانین به اسید آمینه تیروزین و تیروزین نیز به نوبه خود به ناقل عصبی ال ـ دوپا بدل میشود. ولی در افراد مبتلابه فنیل کتون اوریا (PKU) به دلیل نقص آنزیمی، فنیل آلانین به تیروزین تبدیل نشده و این اسید آمینه در بافت عصبی تجمع یافته و سبب عقب ماندگی ذهنی میگردد. در نتیجه مصرف تمام ترکیبات حاوی آسپارتام در بیماران مبتلا بهPKU ممنوع است. همچنین زنان باردار به دلیل امکان ابتلای جنین بهPKU باید از مصرف آسپارتام پرهیز نمایند.
سایر قندهای مصنوعی
که بعضی توسط FDA تایید شده یا به زودی تایید میشوند، به قرار زیرند:
• Alitame تحت بررسی FDA بوده، 2000 برابر شیرینتر از شکر و در مقابل حرارت مقاوم است و در محصولاتی که پخته یا تنوری میشوند مورد استفاده است.خاصیت سرطانزایی نداشته و اثرات سمی قابل ملاحظهیی ندارد.
• سیکلامات در سال 1937 کشف شد. 30 بار شیرینتر از شکر بوده و در مقابل حرارت مقاوم است.سیکلامات به صورت ترکیب با ساخارین به نسبت 10 به 1 از سال 1970 استفاده میشد. پس از آن به دلیل تولید سرطان مثانه در موشهای آزمایشگاهی در آمریکا مصرف آن ممنوع شده و در حال حاضر توسطFDA تحت بررسی مجدد میباشد. ملح سدیم سیکلامات سبب آتروفی بیضه و کاهش میزان تستوسترون در موشهای آزمایشگاهی و میمونها میشود. مقدار مصرف مجاز تایید شده توسط WHO حدود kg/11 mg میباشد و مقدار مجاز آن در یک لیتر نوشابه گازدار mg 400 است.
• Neotame، در حال حاضر تحت بررسی FDA بوده، 5000 برابر شیرینتر از شکر است و ازNutra Sweet (آسپارتام) ساخته میشود. در مقابل حرارت پایدار بوده و چون از مشتقات آسپارتام است، حاوی مقداری فنیل آلانین میباشد.
• ساکارولوز، 600 برابر شیرینتر از شکر است و از طریق کلرینه کردن ساکارز (شکر) ایجاد میشود. ساکرولوز در سال 1967 کشف شد. کانادا اولین کشوری بود که مصرف آن را در سال 1991 تایید کرد. در سال 1998، FDA مصرف آن در بسیاری از محصولات غذایی تایید نمود. مصرف این قند در دیابت، سبب افزایشHbA1c در درازمدت میشود. ساکرولوز در حیوانات آزمایشگاهی سبب مشکلات زیادی میشود که عبارتند از: کوچک شدن تیموس، بزرگی کبد و کلیه، آتروفی فولیکولهای طحال و تیموس، افزایش وزن، کاهش سرعت رشد، کاهش شمارش گلبول های قرمز، هیپرپلازی پلویس، سقط جنین، طولانی شدن زمان حاملگی، کاهش وزن جنین و جفت و اسهال.
با این وجود هیچ گونه بررسی دراز مدت در مورد اثر ساکرولوز روی انسان انجام نشده است. مصرف دراز مدت آن ممکن است سبب اثرات مزمن ایمونولوژیک و نورولوژیک شود. ساکرولوز در مقایسه با ساخارین، طعم تلخ ندارد، میزان قند خون را بالا نمیبرد و در دمای بالا پایدار میباشد.
در انتها لازم به ذکر است که در ایجاد اثرات سمی دو مورد مهم میباشد: میزان دوز مصرفی و تماس مزمن و طولانی. به طوری که مصرف مزمن دوز کم یک ماده سمی مضر ممکن است سبب بروز اثرات مضر در طولانی مدت شود.
بنابراین در مصرف قند های مصنوعی رعایت اعتدال را بکنید.